Ewa Synowiec

"Mój ojciec nieraz mówił, on strasznie im współczuł. On nieraz mówił, że jakby nie wiem, ile im dali, to by naprawdę nie zazdrościł by im nigdy, nic. Bo naprawdę mają bardzo ciężką pracę. Są źle traktowani. Ojca dobry kolega był sztygarem. Wtedy sztygar to był facet, że on był po studiach, że on musiał mieć studia. Potem, po wojnie, to jak przyjechali z Belgii, z Francji górnicy, z dużym stażem, owszem, i jakiś kurs tu zrobili i zostali sztygarami. No to nie do pomyślenia było za Niemców. Sztygar to była już taka. Ojciec mówił, on nieraz się wyrażał tak brzydko o tych górnikach, to mój ojciec nieraz u uwagę zwrócił. Mówi „jak ty możesz tak mówić? Ty nawet nie masz pojęcia, jacy to są ludzie, z nimi nie można inaczej gadać”. Taka była gadka. Ojciec mówi, że górnik to na chlebie często miał takie duszone rzemyczki i z tym szedł do pracy. Tu jest jedna sąsiadka, też Niemka, to jej ojciec był górnikiem, ich było czworo dzieci. On mówi, że nieraz byli głodni, że ojciec na żebry chodził, do tego stopnia. Dlatego, jak im potem Hitler takie mieszkania dał, domki, to go chwalili. On chciał dużo dzieci a o dzieci dbał, to inna rzecz. Mój ojciec, jako pracownik umysłowy, to na kartkach miała mniej jak dziecko, te przydziały żywnościowe. Tu, na dole miała kobieta ośmioro, u góry sześcioro, z boku pięcioro, także tu, w połowie domu ze mną było 21 dzieci. Pan sobie wyobraża, co za szum tu był? Było wesoło. Zawsze się lepiej czułam tam, gdzie były dzieci".

"A zetknął się z pracownikami przymusowymi w hucie, jak tam pracował, opowiadał coś o tym? – Mój ojciec, przywieźli z Francji kilku tych Francuzów. To byli inżynierowie, do pracy przymusowej dali do biura konstrukcyjnego. I wtedy się pyta, kto z was, no bo to każdy, kto studia jakieś tam miał, to musiał znać obce języki. Przynajmniej musiał się uczyć. No kto z was najlepiej zna francuski, żeby się zaopiekować? No to mój ojciec. On co mógł, to im pomógł. On nieraz mówił do mamy „ty daj mi więcej tych kanapek, bo oni z głodu umrą”. Takie mieli, niby wolne chodzenie, owszem, ale te przydziały były takie. Potem on załatwił, że tam była taka kuchnia w hucie, żeby te obiady dostawali. No, oni tam paczki, ale tam w paczkach, to czekolada, jakieś takie rzeczy, no to niewiele im to dało. Jesienią, jak się szybko ciemno robiło, to wiem, że często w soboty to Francuzi tu przychodzili na kolację i to też tak po kryjomu, bo tu jeden obok, w tej bramie, tu był sąsiad, taki typowy hitlerowiec. On jakby to zauważył, to ojciec byłby biedny, nie rozwalony w ogóle. Pamiętam, taka była konduktorka, taka ładna blondynka i ona z Francuzami w kawiarni siedziała. To już jaki wstyd, Niemka. Ona może już tam trochę coś wypiła i powiedziała im, że „czekajcie jeszcze trochę, tutaj wszystkie słupy zabrakną, gdzie was będą wieszać”. To zniknęła. Potem rodzice tylko dostali zawiadomienie, że zachorowała, umarła. O tych obozach, to tak w tajemnicy trzymali przed narodem. Dokładnie nikt nic nie wiedział. Wtedy, jak na przykład ta zniknęła, to ojciec mówi, że toż cholera, mają, że w jakiś sposób wykańczają ludzi. Bo w Hucie Karol też niewolnicy rosyjscy pracowali i jeden z nich był z Białorusi. On uczył tam język niemiecki. Miał trochę lżej, był ciut lepiej traktowany. Bo tych Rosjan to najgorzej traktowali. Mój ojciec, on zawsze się czegoś uczyć musiał, to on tą sytuację wykorzystał, bo powiedział, że tu przyjdą Rosjanie. Bo jakby Niemcy wygrali wojnę, to byłaby największa klęska. Jako Niemiec on to mówił. Lepiej się nauczyć tego języka, żeby się z nimi dogadać. On po kryjomu brał lekcje u tego z Białorusi. Mój ojciec i sekretarka dyrektora. Ta sekretarka pisała listy do jakiegoś Rosjanina i jakiś majster dorwał ten list, także ona zniknęła z horyzontu a tego biednego Rosjanina z miejsca zastrzelili. Zaraz po wojnie Rosjanie jak tu, jeszcze wtedy nie było chyba Polaków a może już, nie wiem. Nie, chyba nie, bo Polacy tak gdzieś w sierpniu dopiero a tu od maja, to był jakiś czas, że tylko Rosjanie. Tu przed domem się zatrzymał samochód, wyskakują oficerowie rosyjscy i kobieta z tortem. Sekretarka tego dyrektora chciała się z moim ojcem zobaczyć. W Oświęcimiu była".

"Ja byłam takim chudym dzieckiem, 11 lat, nam krzywdy nie robili, dzieciom absolutnie nie. Tu na dole była kuchnia wojskowa, to ja codziennie dla wszystkich obiad przyniosłam z tej kuchni. Mama się nie mogła pokazać za bardzo, ale ja. Były też kobiety w wojsku rosyjskim, ale góra to tak, jak wojskowa, tylko granatowe spódniczki, nie w spodniach. W tej kuchni to była taka przystojna Rosjanka, wysoka blondynka. Nie wiem, czy ja byłam do kogoś podobna z rodziny, nie wiem. Ja taka byłam ciemna bardzo. Ona mnie zawsze wzięła, głaskała po głowie i do tej kuchni. Powiedziała mi, że mam przynieść jakieś naczynie. No to ja codziennie przyniosłam do mamy. Dla wojska to się gotuje jedno danie, ale to tam więcej mięsa, jak wszystkiego innego. To mama dla wszystkich robiła obiad i ja miałam od mojej chrzestnej taki pierścioneczek, srebrny, z takim niebieskim oczkiem. Chciałam jej to dać, pamiętam, że ściągnęłam. Ona wzięła moją rękę i mi z powrotem, mówi, że ona ma za grube palce, że ja to mam nosić. Tak samo, jak w wojsku się zatrzymał samochód i rozłożyli jakąś białą płachtę i zaczęli jeść, to my wkoło, dzieci. To dali nam".