Maria Krokowska

"To matka moja wychodząc z NKWD po 10 dniach miała powiedziane że ma co miesiąc się zgłaszać i co miesiąc mówić co słyszała w mieście. To system w domu panował taki, że jak się czas zbliżał tego miesiąca to ja jak byłam w domu, zamykałam mamę na klucz i chodziłam po mieście, byłam nieuchwytna. Albo ona wychodziła z domu, to też nie przychodziła póki ja nie powiedziałam że jest ok. Bo on przychodził – ten z NKWD ( prokurator się nazywał u nich, to nie to co nasz prokurator) to on przychodził się pytać. A mama nie będzie mówić. No przecież by to śmieszne było. I to trwało – miesiąc, dwa, trzy. I mama mówi – „ Dziecko, ja nie wytrzymam tego, ja tego nie wytrzymam. Trzeba coś zrobić.” I okazało się że na nasze mieszkanie miał chętkę pułkownik. I on mówi że – „Ja wam załatwię mieszkanie ale wy zostawicie to mieszkanie.”. I że on się tu wprowadzi a on nam załatwi wagon i będziemy mogli pojechać. I rzeczywiście załatwił wagon i w tym wagonie – my i jeszcze jedna rodzina. I jeszcze nas doczepili w Tarnopolu do wiejskiego transportu. Tak bo mama powiedziała ze już nie wytrzyma nerwowo. Bo co miesiąc się tak chować i mówić „jestem, nie jestem”, nie to tak nie można…"

"Myśmy widzieli jak wyglądało więzienie w Czortkowie gdzie odeszli sowieci. I weszli Niemcy. W pierwszym rzędzie więzienia się nie dało otworzyć bo bramy były popodpierane takim drzewami. To trzeba było najpierw przez mur przeskoczyć, to nie było takie proste. I więzienie Niemcy otworzyli i mówią – „Ludzie wchodźcie, proszę”. A oni mieli taki zwyczaj sowieci że jak to wiezienie zostało zajęte po Polakach, to od razu na czterech stronach więzienia były głośniki, które głośno, 24 godziny na dobę nadawały muzykę na miasto. Także co tam w środku było – nic nie było słychać. Nawet jakby kto przez okno zawołał – nic nie było słychać. I co się okazało – żywego ducha w wiezieniu nie ma, żadnego człowieka nie ma. Gdzie są ci więźniowie? A wiedzieliśmy że tam są setki ludzi. Dopiero jak zeszli w dół do piwnic, to dopiero wtedy napotkali na zabitego strażnika. To zaczęli odkopywać. Na górę poszli i się okazało że tam są pełne pokoje od podłogi do sufitu – to co ludzie do więźnia zawozili tam [ paczki]. Wszystko było poskładane, więźniowie nic nie dostali. Wtedy Niemcy zaczęli to odkopywać. Okazało się ze i na dziedzińcu i w piwnicach są ciała w różnym stanie. I wtedy Niemcy zatrudnili Żydów ( Panie Boże przebacz, ale dobrze im tak bo oni też byli w NKWD jako pierwsi!) i Żydzi zaczęli tam odkopywać to. I zaczęły się pogrzeby. A to było lato – upały. To lipiec, sierpień był – upały. I trumien nie było, to takie paczki zbite z desek oblane wapnem ( bo chodziło o to że zaraza może się przenieść na miasto). I za cmentarzem tam to wszystko było chowane i Żydzi tam odkopywali."