The following text is not a historical study. It is a retelling of the witness’s life story based on the memories recorded in the interview. The story was processed by external collaborators of the Memory of Nations. In some cases, the short biography draws on documents made available by the Security Forces Archives, State District Archives, National Archives, or other institutions. These are used merely to complement the witness’s testimony. The referenced pages of such files are saved in the Documents section.

If you have objections or additions to the text, please contact the chief editor of the Memory of Nations. (michal.smid@ustrcr.cz)

Pablo Díaz Espí (* 1972)

El castrismo se apropió de la historia de Cuba, dominó el presente, e incluso va a hipotecar el futuro del país

  • nació el 14 de febrero de 1972 en La Habana, República de Cuba

  • su padre, Jesús Díaz, escritor e intelectual reconocido, fue fundador de las revistas Caimán Barbudo y Pensamiento Crítico y tuvo problemas por su actitud crítica al régimen

  • el Éxodo de Mariel, donde dos de sus amigos y sus familias se fueron a EE.UU., lo marcó profundamente

  • descontento desde muy joven con el sistema político revolucionario, decidió no ir a la Universidad y realizó el Servicio Militar de 3 años en el Ministerio del Interior, cuidando la Embajada de Uruguay

  • se exilió en Berlín en el año 1990, inmediatamente después del Servicio Militar, donde lo esperaba su padre, que había viajado allí con una beca y que tras su llegada rompió definitivamente con el régimen

  • estudió en la escuela de Cine y Televisión de Berlín y trabajo en televisión, donde tuvo la oportunidad de volver a Cuba por trabajo durante el Periodo Especial

  • en 1999 fundó con su padre la revista digital Cubaencuentro, primera publicación que rompió la división entre “cubanos de dentro” y “cubanos de fuera”

  • en 2009 fundó con un grupo de escritores/as y periodistas cubanas Diario de Cuba, medio que dirige en la actualidad

Česká verze příběhu následuje po té španělské:

“El castrismo se apropió de la historia de Cuba, dominó el presente, e incluso va a hipotecar el futuro del país” asegura Pablo Díaz, director del periódico Diario de Cuba[1], quien después de más de 20 años dedicándose al periodismo independiente cubano desde España, se muestra muy pesimista acerca del futuro de Cuba.

Cómo nace la voluntad disidente

Pablo Díaz Espí nace en La Habana, Cuba, en 1972. Tanto la familia de su madre como la de su padre son afines al proceso revolucionario. Su abuelo materno había sido detenido y torturado por el gobierno de Batista y se encuentra escondido en Matanzas cuando triunfa la Revolución; su madre se ilusiona enseguida con el nuevo gobierno y participa en la campaña de alfabetización por todo el país. Su padre, de familia humilde, desde joven muestra talento para la escritura y gana premios literarios importantes, y se convierte en un intelectual crítico con el gobierno. El padre de Pablo, Jesús Díaz funda la famosa revista cultural El Caimán Barbudo[2] y la revista universitaria Pensamiento Crítico[3], donde empieza a tener problemas por el carácter crítico con el régimen de algunos de sus contenidos. Pablo afirma haberse dado cuenta desde muy joven del sistema politizado en el que crecía, de sus falsedades y manipulaciones, y del uso ideológico de la historia que hacían en la escuela. “La voluntad disidente nace espontáneamente, desde jovencito te das cuenta de que tienes que fugarte del Estado, de ese sistema colectivista”, afirma. A partir de ahí, dice haber rechazado el sistema en el que vivía, hasta el punto de decidir no ir a la Universidad.

Éxodo del Mariel

Pablo quedó especialmente marcado por el Éxodo del Mariel[4]. Recuerda cómo el gobierno sacó a los niños y niñas de las clases y los hizo marchar e insultar a aquellos/as cubanos/as encerrados en la Embajada de Perú; también los actos de repudio[5] delante de las casas de estas familias mientras esperaban para abandonar la isla (una vez el gobierno negoció con EE.UU. su partida); pero sobre todo recuerda el momento en el que estaba sentado en la calle y vinieron a buscar a un amigo suyo, cuya familia se fue a EEUU en este acontecimiento y al que nunca volvió a ver.

Servicio Militar

Con la cabeza siempre puesta en exiliarse de Cuba y no volver nunca más, realizó en Servicio Militar obligatorio de 3 años, y le toco como guardia de embajadas para el ministerio del interior. Allí entró en contacto con las tropas cubanas que regresaban de la Guerra de Angola[6] y se metían a servir en la Policía. Recuerda a estos soldados que venían de la guerra, envilecidos, y lo difícil que era la convivencia con ellos, hasta el punto de recordar estos años de servicio militar como una experiencia carcelaria, a la que sobrevivió leyendo libros a escondidas mientras vigilaba la puerta de la Embajada de Uruguay. El hecho de que fuese uno de los únicos ocho reclutas (de entre 80) que rechazaron un puesto en el Ministerio del Interior dificultó aún más su situación, al ser considerado como un rebelde.

Exilio en Berlín

En 1990, apenas 15 días después de terminar el servicio militar, Pablo se exilió en Berlín, donde se encontraba ya su padre, que residía allí con una beca para escritores, y que esperó a que su hijo llegara para romper definitivamente con el régimen cubano y anunciar su exilio. Lo hizo a través de un artículo en la revista Der Spiegel titulado Los anillos de la serpiente, que le supuso muchas críticas y una carta con amenazas por parte del Ministerio de Cultura de Cuba.

Pablo vivió con mucha intensidad el Berlín de la caída del muro; experimentó el hundimiento del régimen comunista y la experiencia le confirmó, en sus propias palabras, “la falsedad del totalitarismo”. Allí estudió en la prestigiosa escuela de Cine y Televisión durante cinco años, y vivió en un ambiente de anarquía, arte y libertad.

Viaje a Cuba

Volver a Cuba no estaba entre sus planes, pero en 1996, cuando trabajaba en la televisión, le salió un trabajo para rodar material documental en la isla allí y decidió aceptarlo. Estuvo en la isla prácticamente un año en periodos de tres meses. Decidió moverse por allí haciéndose pasar por alemán, con un pasaporte alemán falsificado, y esta experiencia le permitió ser invisible en su propio país. Cuba estaba viviendo el Periodo Especial[7], y le afectó profundamente lo que define como una situación de “prostitución masiva”, tanto de hombres como de mujeres. “No pedían dinero, ni nada a cambio, solo escapar unos momentos de la realidad que estaban viviendo”, afirma.

Periodismo

La experiencia en Cuba le hizo comenzar a acercarse a los cubanos/as exiliados/as y a interesarse de nuevo por la situación en su país. En 1999 fundó con su padre en Madrid la revista digital Cubaencuentro[8], la primera revista cubana en romper la separación impuesta por el gobierno entre “cubanos de dentro” y “cubanos de fuera”, que fue una gran escuela para Pablo y que fue criticada tanto por el gobierno cubano como por la oposición por esa visión transnacional de Cuba. Diez años después, en 2009, fundó con un grupo de escritores/as Diario de Cuba, medio de información general que dirige en la actualidad.

Excepto las situaciones de represión que han sufrido sus reporteros/as en Cuba, Pablo asegura que dirigir Diario de Cuba ha sido una experiencia agradable y fácil. “Hacer periodismo contra una dictadura es muy fácil; el periodismo en democracia va a ser mucho más complicado”, sostiene.

Pesimismo respecto el futuro de Cuba

Pablo es muy pesimista en cuanto al futuro de la isla. Asegura que el castrismo no es solo un periodo histórico, sino una cultura que va a afectar al futuro del país, “el cual va a dejar empobrecido, devastado en cuanto a talento humano, con un fuerte problema demográfico, de racismo, y las mafias internacionales a las puertas. Cree que el castrismo ha acabado hasta con el sueño de independencia de Cuba, cuya única opción será depender de EEUU y ser un país de servicios.

 

[1] Página web de Diario de Cuba: https://diariodecuba.com/

[2] Página web de la revista cultural Caimán Barbudo: http://www.caimanbarbudo.cu/

[3] Información sobre la revista Pensamiento Crítico: https://www.ecured.cu/Pensamiento_cr%C3%ADtico

[4] El “Éxodo del Mariel” (abril, 1980) fue una de las grandes crisis migratorias de Cuba con EEUU. Más información aquí: https://www.efe.com/efe/america/sociedad/cuarenta-anos-del-exodo-mariel-una-de-grandes-olas-cubanos-a-ee-uu/20000013-4222505

[5] Un “acto de repudio” es una agresión en la que una turba organizada por la policía política lanza insultos, piedras o realiza otras vejaciones, según las circunstancias, a una persona o personas conocidas por su oposición al régimen. Más información aquí: https://www.elnuevoherald.com/noticias/mundo/america-latina/cuba-es/article41869149.html

[6] La “Guerra de Angola” (1975-2002) fue una guerra civil que tuvo lugar en Angola en el contexto de la Guerra Fría y la descolonización del país africano. Cuba envió tropas para apoyar al Movimiento Popular para la Liberación de Angola en la llamada Operación Carlota. Más información aquí: https://es.wikipedia.org/wiki/Operaci%C3%B3n_Carlota

 

[7] El llamado “Periodo Especial” al largo período de crisis económica en Cuba que comenzó como resultado del colapso de la Unión Soviética en 1991. Mas información aquí: https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-47941889

[8]Página web de Cubaencuentro: https://www.cubaencuentro.com/

 

„Castrismus[1] si přivlastnil kubánskou minulost, ovládl současnost a ohrožuje budoucnost země,“ nastiňuje svou pesimistickou předpověď pro další vývoj na Kubě Pablo Díaz Espí, šéfredaktor novin Diario de Cuba[2], který se více než 20 let věnuje kubánským tématům v rámci nezávislé žurnalistiky ze svého exilu ve Španělsku.

Jak se rodí disidentská vůle

Pablo Díaz Espí se narodil 14. února 1972 v Havaně na Kubě. Jak rodina jeho matky, tak rodina jeho otce byla vychována dle hodnot Castrovy revoluce. Dědeček z otcovy strany byl zatčen a mučen Batistovou vládou a v době vítězství revoluce se schovával v Matanzas[3]. Jeho matka byla z nové vlády okamžitě nadšená a účastnila se její vzdělávací kampaně po celé zemi. Jeho otec Jesús Díaz pochází ze skromných poměrů a od útlého věku měl talent na psaní. Během života získal za svou tvorbu několik významných literárních ocenění a postupně se stal intelektuálem kritizujícím kubánský režim. Založil také slavný kulturní časopis El Caimán Barbudo[4] a univerzitní časopis kritizující kubánský režim Pensamiento Crítico. Díky němu začal mít s vládou první problémy. Pablo tvrdí, že si je od mala vědom zpolitizovaného systému, ve kterém vyrůstal, jeho lží, manipulací a ideologického překrucování historie, jehož svědkem byl ve škole. „Disidentská vůle se rodí spontánně, od mala si uvědomujete, že musíte utéct, utéct z toho kolektivistického systému,“ mluví o svém raném odporu vůči kubánskému vzdělávacímu systému. Místní systém odmítal až do té míry, že se rozhodl nejít studovat na univerzitu.

Exodus z Mariel

Pablo byl zvláště poznamenán uprchlickou krizí nazvanou Exodem z Mariel[5] [Éxodo de Mariel]. Vzpomíná, jak je jako žáky vzala vláda z vyučování a přiměla je pochodovat a urážet Kubánce zavřené na peruánském velvyslanectví[6] nebo na výrazy zavržení[7], kterými častovali rodiny emigrantů čekajících na opuštění Kuby v době, kdy musela kubánská vláda nejprve dohodnout podmínky jejich emigrace s vládou USA. Nejživěji si však pamatuje okamžik, když seděl na ulici a policisté přišli hledat jeho kamaráda, jehož rodina během této krize odešla do USA, a kterého už nikdy víc neviděl.

Vojenská služba

Již od útlého mládí byl Pablo rozhodnutý odejít z Kuby a nikdy se nevrátit. Na prahu dospělosti nastoupil povinnou tříletou vojenskou službu, kde sloužil jako strážce ambasád pro Ministerstvo vnitra. Zde se seznámil s kubánskými jednotkami, které se vracely z angolské války[8] a začaly sloužit u státní policie. Dobře si pamatuje na válečné veterány a to, jak těžké s nimi bylo žít. Na vojenskou službu vzpomíná jako na zkušenost z vězení, které přežil jen díky tajnému čtení knih během hlídání uruguayské ambasády. Jeho situaci navíc zhoršila skutečnost, že byl jedním z osmi nováčků, kteří odmítli místo na Ministerstvu vnitra, díky čemuž byl státem považován za rebela.

Exil v Berlíně

V roce 1990, pouhých 15 dní po ukončení vojenské služby, odešel Pablo do exilu v Berlíně, kde již pobýval jeho otec. Byl tam na stipendiu pro spisovatele a již jen čekal na příjezd syna, aby se konečně mohl zcela odříznout od kubánského režimu a oznámit své exulantství. Učinil tak skrze článek v časopise Der Spiegel nazvaném Los anillos de la serpiente [Hadí prsteny], na který se mu dostalo mnoho kritiky a výhružného dopisu od kubánského Ministerstva kultury. Pablo ještě na Kubě intenzivně prožíval pád Berlínské zdi. Zažil kolaps komunistického režimu a tato zkušenost dle jeho slov potvrdila „faleš totality“. V Berlíně pět let studoval na prestižní filmové a televizní škole a žil v prostředí anarchie, umění a svobody.

Cesta na Kubu

Neplánoval se do rodné země vrátit, ale v roce 1996 během práce v televizi dostal za úkol sesbírat dokumentární materiál na Kubě a rozhodl se ho přijmout. Strávil tam prakticky rok v několika tříměsíčních intervalech. Pohyboval se zde s německým pasem, což mu umožnilo stát se ve své zemi neviditelným. Kuba zrovna procházela Zvláštním obdobím[9]. Jeho následkem byla situace, kterou Pablo popisuje jako „masivní prostituce“ mužů i žen. „Nežádali peníze, ani nic na oplátku, jen chtěli na pár chvil uniknout z místní reality,“ vysvětluje touhu Kubánců po normálním životě.

Žurnalistika

Další zkušenost z Kuby ho přiměla přiblížit se kubánským exulantům a zajímat se znovu o situaci ve své zemi. V roce 1999 již v Madridu založil se svým otcem online časopis Cubaencuentro,[10] první kubánský časopis, který prolomil vládní dělení na „Kubánce doma“ a „Kubánce venku“. Pro Pabla byly začátky časopisu velkou školou. Za nadnárodní vizi Kuby ho kritizovala jak kubánská vláda, tak opozice. V roce 2009 založil společně s dalšími novináři Diario de Cuba[11], médium, které všeobecně informuje o dění na Kubě a které v současnosti vede. Pablo tvrdí, že vést Diario de Cuba je příjemné a snadné, jediným problémem jsou represe, kterým podléhají jeho reportéři na Kubě. „Dělat žurnalistiku proti diktatuře je velmi snadné, žurnalistika v demokracii bude mnohem složitější,“ dodává o práci ve svém oboru.

Pesimistická vize kubánské budoucnosti

Pablo je ohledně budoucnosti Kuby velmi pesimistický. Tvrdí, že Castrismus není jen historickým obdobím, ale kulturou, která ovlivní budoucnost země. „Zanechá zemi zchudlou, zdevastovanou z hlediska lidského talentu, se silným demografickým problémem, rasismem a mezinárodními mafiemi za dveřmi,“ nastiňuje další možný vývoj na Kubě. Věří, že bratři Castrové ukončili sen Kuby o nezávislosti a její jedinou možností je stát se zemí služeb se závislostí na USA.

 

[1] Autoritářský styl vládnutí Fidela a Raúla Castrových typický porušováním lidských práv.

[2] Oficiální stránky periodika Diario de Cuba: https://diariodecuba.com/

[3] Kubánské město známé svými básníky, kulturou a afro-kubánským folklórem se nachází na severním pobřeží Kuby.

[4] Oficiální stránky kulturního časopisu Caimán Barbudo: http://www.caimanbarbudo.cu/

[5] Exodus z Mariel [Éxodo de Mariel] byla jedna z největších migračních krizí na Kubě, kdy v roce 1980 na lodích uteklo přes sto tisíc Kubánců z přístavu Mariel do USA. Více na: https://www.efe.com/efe/america/sociedad/cuarenta-anos-del-exodo-mariel-una-de-grandes-olas-cubanos-a-ee-uu/20000013-4222505

[6] Rozbuškou pro hromadnou emigraci zvanou Exodus z Mariel byl útok kubánských civilistů na peruánské velvyslanectví s cílem požádat o politický azyl. Fidel Castro pohrozil peruánským diplomatům, že pokud útočníky nevydají, neposkytne ambasádě policejní ochranu. Velvyslanectví jim i tak diplomatický azyl poskytlo. Fidel Castro nakonec učinil veřejné prohlášení, že osoby žádající na peruánské ambasádě o azyl nebudou podléhat represím. Výsledkem bylo přes deset tisíc kubánských azylantů v zahradě peruánské ambasády. Následně Fidel otevřel přístav Mariel pro osoby, které chtěly emigrovat do USA.

[7] Více na: https://www.elnuevoherald.com/noticias/mundo/america-latina/cuba-es/article41869149.html

[8] Válka v Angole (1975-2002) byla občanská válka v Angole v kontextu Studené války a dekolonizačního procesu v Africe. Kuba vyslala své vojáky na podporu Lidového hnutí za osvobození Angoly v operaci zvané Carlota. Více na: https://es.wikipedia.org/wiki/Operaci%C3%B3n_Carlota

[9] Zvláštní období je období dlouhé ekonomické krize na Kubě, která vypukla následkem rozpadu Sovětského Svazu v roce 1991. Více na: https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-47941889

[10] Oficiální stránky časopisu: https://www.cubaencuentro.com/

[11] Oficiální stránky časopisu: https://diariodecuba.com/

© Všechna práva vycházejí z práv projektu: Memoria de la Nación Cubana / Memory of the Cuban Nation

  • Witness story in project Memoria de la Nación Cubana / Memory of the Cuban Nation (Eva Kubátová)